INTRO
In de praktijk wordt de term “nalatenschap” meer gebruikt door de rechtsgeleerden in juridische documenten, terwijl in het normaal dagelijks spraakverkeer de term “boedel” eerder gebruikt wordt om hetzelfde aan te duiden. Vroeg of laat krijgen wij er allemaal door het overlijden van onze bloed- en/of aanverwanten direct of indirect met deze termen te maken. Als iemand overlijdt en meerdere erfgenamen nalaat behoren zijn goederen, gelden, schulden, rechten en verplichtingen tot zijn nalatenschap oftewel boedel. De erfgenamen hebben dan een onverdeeld aandeel in alle activa en passiva van de overledene (hierna aangeduid als “de erflater”). We spreken dan van een onverdeelde boedel.
Echter hoeft er niet altijd sprake te zijn van een onverdeeldheid, denk bijvoorbeeld aan een kinderloos echtpaar, waarbij de man of vrouw overlijdt. In dat geval is de langstlevende echtgenoot de enige erfgenaam, tenzij de overledene bij testament natuurlijk meerdere erfgenamen heeft benoemd of in het geval waarbij er wel een of meer afstammelingen zijn, maar dat de overledene bij testament een ouderlijke boedelverdeling heeft gemaakt (OBV). De OBV (art. 1148 SBW) houdt in dat de langstlevende echtgenoot na overlijden van de andere echtgenoot alleen gerechtigd is tot het vermogen van de nalatenschap en dus alleen daarover mag beschikken.
Het woord “boedel” wordt ook gebruikt bij ontbinding van het huwelijk en bij faillissement, maar in dit stuk zal ik mij uitsluitend richten op de boedel ontstaan door overlijden.
DE VERKLARING VAN ERFRECHT
Als u wilt beschikken over het door de erflater nagelaten vermogen, moet u erfgenaam, legitimaris (afstammeling aan wie door de wet een legitieme portie wordt toegekend) of legataris (degene aan wie een legaat is toegekend) zijn. Uit een Verklaring van Erfrecht blijkt wie gerechtigd en beschikkingsbevoegd is tot het vermogen uit de nalatenschap van de erflater.
Een Verklaring van Erfrecht is een akte in originali opgemaakt door een Notaris, die na onderzoek in het testamentenregister en het Centraal Bureau voor Burgerzaken (CBB), middels overlegging van een stamboom door de cliënt/de belanghebbende, verklaart wie volgens de wet c.q. het testament van de erflater gerechtigd is tot alle bezittingen en schulden van de overledene en hoe groot ieders aandeel daarin is.
Als nabestaande kunt u zelf bij de Procureur Generaal (PG) in Suriname navraag doen of de overledene een testament heeft gemaakt middels overlegging van een overlijdensakte of een stamboom. In de praktijk is het vaak de notaris die dit onderzoek namens de cliënt doet, omdat de notaris ook belast is met het opmaken van de Verklaring van Erfrecht.
Bij het Parket van de Procureur Generaal in Suriname wordt het testamentenregister bijgehouden. Het is de taak van de notaris ten overstaan van wie het testament is gepasseerd, om de naam, voornamen, geboorteplaats en geboortedatum van de persoon die het testament heeft gemaakt, de datum van de akte (testament), de naam en standplaats van de notaris en het nummer, waarin de notaris de akte in zijn repertorium heeft opgenomen, maandelijks door te geven aan de Procureur Generaal. Het doel van het beheer hiervan door de PG is om bij een overlijden vast te kunnen stellen of er een testament aanwezig is van de overledene, en zo ja, welke notaris dit testament onder zijn of haar beheer heeft, zodat de uitvoering hiervan kan plaatsvinden.
Zo kunnen de nabestaanden na overlijden van hun dierbare bij elke notaris in Suriname terecht, welke laatste hen zal begeleiden bij dit proces. Als de erflater bij testament over zijn nalatenschap heeft beschikt kan die notaris het opvragen bij de desbetreffende notaris onder wiens repertorium het valt, omdat de inhoud van het testament alleen bekend is bij die desbetreffende notaris, de bewaarder van het testament.
BOEDELSCHEIDING
Nadat het vaststaat wie de erfgenamen/gerechtigden zijn en voor welk aandeel onverdeeld in de nalatenschap van de erflater, kunnen de erfgenamen overgaan tot scheiding en deling van de nalatenschap m.a.w. verdeling van de nalatenschap, ookwel genoemd: “boedelscheiding”.
De erfgenamen kunnen slechts gezamenlijk het beheer voeren over het vermogen van de nalatenschap. In de praktijk komt het vaak voor dat één van de erfgenamen een huis dat tot de onverdeelde boedel behoort, wilt verhuren. De erfgenaam die zorg draagt voor onderhoud van het huis of degene die nog omkijkt naar het ouderlijk huis beslist dan op een gegeven moment het huis te verhuren. De verhurende erfgenaam is niet bevoegd namens de andere erfgenamen te verhuren als hij geen schriftelijke volmacht van hen heeft gehad om mede namens hen te verhuren. Verhuurt hij namens alle erfgenamen en ontbreekt de volmacht van de overige erfgenamen, dan is hij tot schadevergoeding gehouden en hebben de overige erfgenamen eveneens recht op de huursom ter grootte van hun aandeel. Als de verhurende erfgenaam het contract alleen namens zichzelf tekent, pleegt hij wanprestatie. Hij is dan beschikkingsonbevoegd over het verhuurde en kan zijn contractuele verplichting niet nakomen. Daarom is het verstandig om voor het opmaken van een huurcontract ook de notaris in te schakelen, zodat deze voor u na kan gaan of u wel huurt van een beschikkingsbevoegde.
Niemand is verplicht in een onverdeelde boedel te blijven (art.1093 SBW). De boedelscheiding kan volgens de rechtspraak te allen tijde in een keer worden gevorderd, wanneer alle goederen nog tot dezelfde onverdeeldheid behoren.
Scheiding en deling kan alleen als alle erfgenamen meewerken en het tot gevolg heeft dat ten aanzien van tenminste 1 deelgerechtigde de onverdeeldheid ten opzichte van tenminste 1 goed wordt opgeheven.
Bijvoorbeeld: Indien de nalatenschap bestaat uit een onroerend goed kunnen de erfgenamen besluiten dat het onroerend goed wordt toebedeeld aan 1 of meer van de erfgenamen, tegen uitkering aan de overige erfgenamen van de waarde van hun aandeel in geld. Men spreekt dan van “uitkopen”. Of als het perceel groot genoeg is voor verdeling, kan een ieder zijn aandeel in natura opeisen m.a.w. zijn aandeel in grond toebedeeld krijgen. Daarvoor is er een verdeling van de grond vereist. Hiervoor moet men eerst een landmeter raadplegen die nieuwe perceelkaarten opmaakt, na alles te hebben uitgemeten. Grondhuurpercelen behoeven de goedkeuring van de Dienst der Geodesie (Domeinkantoor) voor de verdeling, terwijl eigendomspercelen behorende tot Paramaribo en omgeving de goedkeuring van de Planologische dienst van het Ministerie van Openbare Werken behoeven.
Als de erfgenamen tezamen besluiten de bezittingen uit de nalatenschap te verkopen aan derden, dan wordt de koopsom verdeeld onder hen naar rato van ieders aandeel. Let wel dat voor overdracht van het recht van grondhuur de toestemming van de Minister van Ruimtelijke Ordening Grond- en Bosbeheer vereist is. Uitzondering op deze regel is overdracht bij executoriale verkoop (openbare veiling).
In de Surinaamse praktijk komt het vaak voor dat één van de erfgenamen diens aandeel in een bepaald goed,welke deel uitmaakt van de onverdeelde nalatenschap wilt verkopen en overdragen aan een derde. Dit is gezien de rechten van zijn mede erfgenamen in beginsel verboden. Die erfgenaam is onbevoegd om over zijn onverdeeld aandeel in een bepaald goed uit de nalatenschap te beschikken, tenzij de mede-erfgenamen uitdrukkelijk of stilzwijgend hun toestemming hebben gegeven. Stilzwijgende toestemming is onder andere aannemelijk wanneer geen van de erfgenamen eerder het initiatief heeft genomen om deze onverdeeldheid te doen opheffen en geen beroep hebben gedaan op artikel 1093 SBW, omdat afzonderlijke verdeling hen beter uitkomt. De gedachte achter voormeld verbod is de bescherming van de mede-erfgenamen om niet in meerdere onverdeeldheden terecht te komen, zodat een beroep op artikel 1093 SBW niet meer mogelijk is. Dit verbod vervalt wanneer de nalatenschap nog slechts uit één zaak zou bestaan.
WAAROM ZIJN ER ZOVEEL ONVERDEELDE BOEDELS IN SURINAME?
- De weigerachtige of nalatige gerechtigde
De meest voorkomende reden dat een boedelscheiding niet snel of makkelijk kan plaatsvinden of dat men in een onverdeeld blijft, is wanneer één of meer gerechtigden weigeren mee te werken aan de scheiding en deling. De overige erfgenamen kunnen dan niet tot scheiding en deling overgaan, omdat daarvoor de medewerking van alle deel gerechtigden vereist is. Zij kunnen zich wenden tot de Kantonrechter (artikel 572 Rv) met het verzoek om de weigerachtige te veroordelen tot medewerking aan de boedelscheiding op grond van artikel 1098 SBW. Bij een dergelijk vonnis wijst de Rechter ook een onzijdig persoon aan (gebruikelijk een advocaat) die de weigerachtige vertegenwoordigd bij de boedelscheiding en diens toebedeeld aandeel beheert. Indien partijen het binnen 1 maand na zo een vonnis het niet eens zijn over de notaris ten overstaan van wie de scheiding en deling zal plaatsvinden, wordt er in voormeld vonnis behalve de onzijdige personen ook een boedelnotaris aangewezen.
De Kantonrechter geeft een dergelijk vonnis ook in het geval één of meer erfgenamen het vrije beheer over hun vermogen missen. Denk bijvoorbeeld aan de minderjarige, de curandi, de onderbewind gestelde en de failliet.
- Meerdere erfgenamen willen één bepaald goed
Een andere oorzaak is dat meerdere erfgenamen één bepaald goed uit de nalatenschap eisen. Bijvoorbeeld: Alle kinderen willen het voorste gedeelte van het perceel, omdat dat aan de hoofdweg gelegen is. In dat geval kan de notaris een proces-verbaal van zwarigheden opmaken. Een afschrift hiervan wordt ter Griffie van het Kantongerecht neergelegd. De Kantonrechter wordt dan verzocht over de kwestie uitspraak te doen.
Ook kan het voorkomen dat alle gerechtigden mee willen werken, maar het niet eens zijn over de waarde van de onroerende goederen, welke deel uitmaken van de nalatenschap van de erflater. Voor dit geschil kunnen de deelgerechtigde ook naar de Kanton Rechter met het verzoek om een waarde vast te stellen, welke bindend zal zijn voor alle partijen. De Kantonrechter, binnen wiens kanton de erfenis is opengevallen, wijst dan drie deskundigen (beëdigde taxateurs) aan, die gezamenlijk een waarde vaststellen.
Ingeval erfgenamen geen overeenstemming kunnen bereiken over de verdeling of geen van hen instaat is de overige erfgenamen uit te kopen, kunnen zij de Kantonrechter verzoeken het onroerend goed of de onroerende goederen te verkopen. Dit bevel tot verkoop (artikel 1103 SBW) wordt gewoonlijk pas gegeven als scheiding en deling in natura niet mogelijk is (bijvoorbeeld als het perceel te klein is om verdeeld te worden) of als verkoop de beste oplossing is voor een behoorlijke verdeling of als het in het belang is van de boedel om schulden van de erflater te voldoen.
- Beperkte termijn bij het recht van grondhuur
Het Decreet uitgifte domeingrond bepaalt in artikel 16 dat bij het ontstaan van een onverdeeldheid door o.a. het overlijden van de grondhuurder de deelgerechtigden binnen 18 maanden na het overlijden van de grondhuurder één van hen moeten aanwijzen op wie het recht van grondhuur overgaat. Dit geschiedt door overschrijving in de registers ten Hypotheekkantore in Suriname van het afschrift van de notariële akte van scheiding en deling. Na het verstrijken van deze termijn vervalt het grondhuurrecht van rechtswege aan de Staat.
Veel mensen zijn niet bekend met deze 18 maanden termijn, met als gevolg dat het grondhuurrecht vervalt aan de Staat volgens gemeld artikel, en de notaris niet meer kan overgaan tot scheiding en deling met toewijzing van het grondhuurrecht op het perceel in kwestie aan 1 persoon. Echter blijft de beterschap op het grondhuurperceel (de waarde waarmee de grond is toegenomen vanwege investeringen gepleegd door de grondhuurder) wel deel uitmaken van de nalatenschap, al is het grondhuurrecht zelf van rechtswege vervallen aan de Staat.
Door de grondconversie mogelijkheid (kopen van de blote-eigendom van de Staat door de grondhuurder c.a. erfpachter), zullen deze problemen over een aantal jaren tot het verleden behoren, omdat dan de regels van (BW) eigendom van toepassing zullen zijn op deze gronden, zodat men onder andere niet meer gebonden is aan een termijn voor scheiding en deling, de eis van toewijzing aan slechts 1 persoon of de eisen van nationaliteit en ingezetenschap van de Republiek Suriname.
TOT SLOT
Boedels en de diverse boedelproblemen zullen er altijd zijn. Men kan die problemen tot een minimum beperken door het maken van een testament (uiterste wilsbeschikking), maar alle boedelproblemen voorkomen is onmogelijk.
Met dit artikel hoop ik wat meer duidelijkheid te hebben verschaft omtrent de afwikkeling van de nalatenschap oftewel de boedel na overlijden. Let wel, elk geval verschilt dus voor het beste advies omtrent uw boedelafwikkeling kunt u altijd terecht bij de notaris.
Geschreven door mr. Jennifer R.K. Vishnudatt, Notaris in Suriname.
De Ware Tijd 19 juni 2012, pagina A8.
